Dersim bölgesindeki Alevi-Zaza aşiret lideri Seyit Rıza, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk dönemlerinde gerçekleşen Dersim İsyanı'nın önde gelen figürlerinden biriydi. 1863'te doğan Seyit Rıza'nın hayatı, Birinci Dünya Savaşı'na katılımı, isyan hareketleri ve son olarak 1937'de Elazığ'da idam edilmesiyle şekillendi. İsyanın lideri olarak bilinen Seyit Rıza'nın yaşamı, dönemin siyasi olayları ve isyanın yankılarıyla sıkça gündeme gelmiştir. Peki, Seyit Rıza Kimdir? Seyit Rıza olayı nedir? 1938 Dersim katliamı emrini kim verdi? Seyit Rıza ne zaman öldü? İşte detaylar...
Seyit Rıza Kimdir?
Seyit Rıza, 1863 yılında Dersim Vilayeti'ne bağlı Ovacık'a bağlı Lirtik köyünde doğmuş, Alevi-Zaza Dersim Vilayeti’ndeki Şeyh Hasanlılar aşiretine mensup bir liderdir. 1937-1938 tarihlerinde gerçekleşen Dersim İsyanı'nın lideri olarak bilinir. İsyan sonucunda Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk dönemlerinde rejime karşı çıkması nedeniyle idam edilen önemli bir aşiret önderiydi.
Seyit Rıza olayı nedir?
Birinci Dünya Savaşı sırasında Batı Dersim aşiretleriyle birlikte Osmanlı ordusuna katılan Seyit Rıza, Ruslarla yapılan Erzincan Mütarekesi'nin ardından ödüllendirilerek Erzincan İl İdaresi Üyeliğine atanmıştır. Ancak, zamanla devlete karşı çıkarak 1924'te Hozat'ı işgal etmiş, çevredeki cumhuriyet yanlısı aşiretlere baskı yapmış ve devletin otoritesini sarsmıştır.
1937 nevruzunda Dersim bölgesinde devlet güçlerine karşı ayaklanan Seyit Rıza'nın, İngiltere'ye yardım talebinde bulunduğu iddia edilmiştir. Ancak torunu, bu mektubun Seyit Rıza'nın değil, onun adını kullanarak yazılan bir mektup olduğunu savunmuştur.
Dersim İsyanı'nın ardından barış görüşmeleri için çağrılan Seyit Rıza, yolda tutuklanarak askeri mahkemede yargılandı ve 15 Kasım 1937'de Elazığ Buğday Meydanı'nda idam edildi. İdam sırasında, Seyit Rıza'nın, Ankara'dan kendisini asmak için mi geldikleri sorusuna karşılık olarak "Sen Ankara'dan beni asmak için mi geldin?" dediği anılmıştır.
Seyit Rıza'nın isyanının ardından, ona duyulan saygıyı göstermek amacıyla çeşitli yerlerde adının verildiği parklar, caddeler ve heykeller bulunmaktadır. Ancak bu adlandırmalar bazı kesimlerde tartışmalı ve tepkilere neden olmuştur. Örneğin, Tunceli'de açılan Seyit Rıza Parkı ve dikilen heykel, kamuoyunda farklı tepkilere yol açmıştır.
1938 Dersim katliamı emrini kim verdi?
1937-1939 yılları arasında Türkiye'nin Başbakanlığını yürüten Celâl Bayar, Dersim İsyanı'nın bastırılması konusunda önemli bir rol oynadı. 25 Ekim 1937 tarihinde göreve başlayan Bayar, isyancılara karşı sert bir politika izledi. 2 Ocak - 7 Ağustos 1938 tarihleri arasında gerçekleşen İkinci Dersim Harekâtı'nın başlatılmasına onay verdi.
Başbakan Bayar'ın liderliğindeki hükümet, isyanın bastırılması için ordunun Dersim bölgesine yönelik müdahalesini planladı ve bu doğrultuda askeri operasyonlar düzenlendi. Bayar'ın kararı, isyancıların etkisiz hale getirilmesi ve bölgede devlet otoritesinin yeniden tesis edilmesi amacını taşıyordu.
Dersim Harekâtı sırasında bölgeye yönelik askeri operasyonlar, çatışmalar ve isyancı liderlerin tutuklanması gibi önlemler alındı. Celâl Bayar'ın dönemindeki bu kararlar, olayların seyrine ve bölgedeki sosyal ve siyasi dinamiklere dair çeşitli değerlendirmelere neden olmuştur.
